دانشگاه علامه طباطبایی

دانشکده علوم اجتماعی

گروه جمعیت شناسی

 عنوان:

بررسی ارتباط ازدواج خویشاوندی با بیماری های ژنتیکی

بررسی موردی شهر اصفهان

 استاد راهنما:

دکتر محمدجلال عباسی شوازی

 اساتید مشاور:

دکتر حسن سرایی

دکتر صادق ولیان بروجنی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده فارسی

ازدواج خویشاوندی یکی از الگوهای ازدواج در ایران است. در ایران 40 درصد ازدواج ها از نوع خویشاوندی است و در اصفهان 5/24درصد از ازدواج ها خویشاوندی می باشد.این الگوی ازدواج از لحاظ فرهنگی،  اجتماعی و اقتصادی در بین کشورها و حتی در داخل یک کشور متفاوت است .

 بررسی ها و تحقیقات ثابت نموده است که ازدواجهای خویشاوندی در برابر زندگی ماشینی و صنعتی آسیب پذیر بوده و خطرات ژنتیکی آنها در ایجاد فرزندان بیمار زیادتر از ازدواجهای غیر خویشاوندی است. با پیشرفت علم پزشکی در زمینه تشخیص و درمان بیماری های عفونی، شیوع این بیماریها در بسیاری از جوامع کاسته شده و بیماری های ژنتیکی به عنوان یکی از مشکلات اساسی موجود بر سر راه تامین بهداشت و سلامت انسان مطرح می باشد.در ازدواج های خویشاوندی به علت اینکه طرفین دارای اجداد مشترک هستند، احتمال اینکه زن و شوهر هر دو برای چند ژن بیماری زای نهفته ناقل باشند بسیار زیادتر از ازدواج های غیر فامیلی است که تشابه ژنتیکی کمتری دارند از این جهت انواع مختلف بیماری های ناشی از ازدواج های فامیلی به صورتهای مختلف نظیر کند ذهنی، تالاسمی،فنیل کتونوری،بیماری وردینگ هافمن و اختلالات بینایی و شنوایی و …….بروز می کند.

با توجه به اینکه بزرگترین و مهمترین سرمایه هر کشوری، نسل آینده سالم، خلاق و باهوش می باشد، توجه به این امر ضروری است که ازدواجها و حاملگیها به صورت آگاهانه انجام شود و جوانان قبل از ازدواج و خانواده ها پیش از حاملگی جهت اطلاع از وضعیت سلامتی فرزند خود با متخصصین ژنتیک و مشاورژنتیک مشورت نمایند. با توجه به آمار بالای معلولیت ناشی از ازدواج خویشاوندی در اصفهان این پژوهش با استفاده از پرونده های موجود در مرکز مشاوره ژنتیک پزشکی اصفهان به آزمون فرضیات مربوط به ازدواج خویشاوندی و ارتباط آن با بیماریهای ژنتیکی پرداخته است.داده ها از بررسی پرونده های موجود در مرکز ژنتیک پزشکی اصفهان جمع آوری شده است. در مجموع 2091 پرونده در چهارماهه اول سالهای 1386و 1388 مورد بررسی قرار گرفت.

یافته های تحقیق نشان داد که ازدواج خویشاوندی در بین زنان با سن پایین تر و تحصیلات پایین تر و زنان غیر شاغل بیشتر می باشد.همچنین می توان بیان کرد خانواده هایی که ازدواج خویشاوندی داشته اند،  فرزندانشان بیشتر گرایش به ازدواج خویشاوندی نشان داده اند و این نشان دهنده نگرش مثبت این خانواده ها به ازدواج خویشاوندی می باشد.به طور خلاصه می توان بیان کرد که یافته های تحقیق نشان دهنده ارتباط بین ازدواج خویشاوندی و وجود بیماری های ژنتیکی در خانواده بود که با بررسی شجره نامه های مراجعین و سوابق بیماری آنها این نتایج به دست آمد و بیان شد که بروز ناهنجاری های ژنتیکی در فرزندانی که والدینشان ازدواج خویشاوندی داشته اند بیشتر از کسانی است که والدینشان ازدواج غیر خویشاوندی داشته اند.قابل ذکر است که در این پژوهش عقب ماندگی ذهنی یکی از بیماری هایی است که بیشترین درصد را در فرزندان حاصل از ازدواج خویشاوندی به خود اختصاص داده است.

فصل اول: کلیاتفهرست مطالب

مقدمه………………………………………………………….2

1-1)بیان مسئله……………………………………………………………………………………..4

1-2)ضرورت و اهمیت موضوع………………………………………………………………….6

1-3)اهداف تحقیق……………………………………………………………………………….8

فصل دوم مبانی نظری تحقیق

2-1)پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………….10

2-1-1)مطالعات انجام شده در کشور های مختلف……………………………………………….10

2-1-2)مطالعات در ایران…………………………………………………………………………12

2-1-3)مطالعات در اصفهان……………………………………………………………………….14

2-2)مبانی نظری تحقیق………………………………………………………………………………18

2-2-1)نظریات صاحبنظران جامعه شناسی……………………………………………….19

2-2-2)نظریه مدرنیزاسیون…………………………………………………………………….20

2-2-3)نظریه ویلیام گود…………………………………………………….21

2-3-1)ازدواج فامیلی در تاریخ باستان و قبل از انبیای الهی……………………………..23

2-3-2)ازدواج فامیلی در ادیان مختلف…………………………………………………..24

2-3-4)ازدواج فامیلی در دین اسلام………………………………………………………………25

2-4)عوامل موثر بر افزایش یا کاهش ازدواج فامیلی در ایران……………………………….26

2-5)بیماری ژنتیکی چیست؟…………………………………………………………………31

2-6)انواع بیماری های ژنتیکی……………………………………………………………………….32

2-6-1)بیماری های ارثی چند ژنی…………………………………………………………….33

2-6-2)بیماری های ارثی اتوزومال غالب………………………………………………………..34

2-6-3)بیماری های ارثی اتوزومال مغلوب……………………………………………………34

2-6-4)بیماری های ارثی وابسته به جنس……………………………………………….35

2-7)ازدواج خویشاوندی و بیماری های ژنتیکی…………………………………………36

2-8)چارچوب نظری تحقیق…………………………………………………………………………..39

2-9)فرضیات تحقیق…………………………………………………………………….42

فصل سوم:روش تحقیق

3-1)روش تحقیق…………………………………………………………..44

3-2)جامعه آماری……………………………………………………….44

3-3)داده ها………………………………………………………………………………..44

3-4)ابزار گردآوری داده ها…………………………………………………………………………..46

3-5)فنون تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………..46

3-7) تعریف متغیر های مستقل…………………………………………………..

493-6)تعریف متغیر های وابسته………………………………………………47

فصل چهارم: نتایج

4-1)آمار توصیفی……………………………………………………54

4-1-1)بررسی وضعیت مراجعه کنندگان بر حسب سال مراجعه……………………………..55

4-1-2)بررسی وضعیت سنی……………………………………………………….56

4-1-3)بررسی محل تولد………………………………………………………………….57

4-1-4) وضعیت شغل……………………………………………………………………58

4-1-5) وضعیت تحصیلات…………………………………………………..59

4-1-6)محل سکونت…………………………………………………………………61

4-1-7)علت و زمان مراجعه…………………………………………………………….62

4-1-8) وضعیت چگونگی ارجاع…………………………………………..63

4-1-9) وضعیت خویشاوندی زوجین………………………………….64

4-1-10) نوع ازدواج والدین زوجین………………………………………………………65

4-1-11) الگوی سنی مراجعه کنندگان…………………………………………..66

4-1-12) سابقه بیماری در خویشان زوجین……………………………………………71

4-1-13) انواع بیماری ها…………………………………………………………………………73

4-2)آزمون فرض ها……………………………………………………………………..75

فصل پنجم: نتیجه گیری4-3) نتایج رگرسیون لوجستیک………………………….85

5-1)نتیجه گیری و بحث………………………………………………………89

5-2)پیشنهادات و راهکارها……………………………………………………………95

ضمایم………………………………………………………………………………………97

منابع فارسی…………………………………………………………………………………….99

منابع لاتین………………………………………………………………………….102

چکیده انگلیسی………………………………………………………………103

مقدمه

ازدواج عامل پیدایی خانواده است و خانواده از دیدگاهی یک نشان یا نماد اجتماعی شمرده می شود و برآیند یا انعکاسی از کل جامعه است. چون خانواده طبیعی ترین و مشروع ترین واحد تولید مثل به شمار می آید، کم وکیف فرزندانش بر تمامی ساخت جامعه اثر خواهد داشت. هرگز نمی توان انتظار داشت جامعه ای سالم باشد و حال آنکه فرزندانی ناسالم از درون خانواده بیرون آیند. در واقع می توان گفت، هیچ جامعه ای نمی تواند در برابر ازدواج – یا پدیده ای که توزیع ژن را در آن تحت تاثیر قرار می دهد، و از دیدگاهی بقای نسل و تطور کمی وکیفی آن بدان مربوط است – بی توجه باشد.

یکی از اصول کلی و جهانی ازدواج، پدیده ممنوعیت ازدواج با محارم(کسانی که ازدواج با آنها حرام)است. اگر از موارد استثنایی مانند ازدواج برادر و خواهر در مصر، پرو و ایران باستان و بومیان هاوایی و…که ازدواج با آنها به خاطر ادامه سلطه خانوادگی و یا ارث مجاز بوده، بگذریم، این ممنوعیت تقریبا در همه جوامع بشری چه ابتدایی و چه مدرن به چشم می خورد. معمولا دو شیوه همسرگزینی داریم:

برون همسری که با ممنوعیت ازدواج دریک محدوده خویشاوندی شکل می گیرد، رسم و قاعده ای است که فرد مجبور می شود خارج از گروه اجتماعی خود همسر گزینی کند. درون همسری رسم و قاعده ای است ،که فردمجبور می شود، همسر خود را، از درون گروهی که به آن تعلق دارد، انتخاب کند(ساروخانی، 1370: 74).

یکی از اشکال ازدواج، ازدواج خویشاوندی است. یعنی ازدواج بین دو نفر که با یکدیگر خویشاوند بوده و دارای ژنهای مشابه با ساختمان یکسان هستند و ژنهای مشابه را از اجداد و گذشتگان مشترک دریافت کرده اند(سروری، 1380 :110).ازدواج خویشاوندی که در حد یک معضل اجتماعی خود را نمایان ساخته با پیشرفت روز افزون علم ژنتیک، ابعاد جدی تر به خود گرفته است. چرا که علیرغم همه موفقیتهایی که محصول تلاش و پشتکار دانشمندان و پزشکان سراسر دنیاست، هنوز بسیاری از سوالات در این زمینه بی پاسخ مانده اند.

ازدواجهای خویشاوندی در وراثت انسان بسیار با اهمیتند و از آنجا که خویشاوندان نزدیک شانس بیشتری از غیر خویشاوندان برای داشتن ژنهای مشابه دارند، فرزندان حاصل از این نوع ازدواجها ژنهای مشابه بیشتری را نسبت به فرزندان حاصل از ازدواج غیر خویشاوندی دارا خواهند بود.

دانشمندان معتقدندکه در ازدواجهای خویشاوندی، وجود ژنهای معیوب در نیای مشترک، موجب انتقال ژنتیکی بیماری به فرزندان می گردد و ژنهای مشترک اختلال برانگیز، در شیوع انواع بیماریها دخیل هستند(کرباسی،1378).حال این سوال مطرح می شودکه باتوجه به پیشرفت علم ژنتیک ووجودمراکز مشاوره ژنتیک آیا ازدواج خویشاوندی باید انجام بگیرد یا اینکه این گونه ازدواج باید طرد شود؟با توجه به این مطلب که دراین مراکزازدواجهای پر خطر بررسی می شود وهمچنین تشخیص قبل از تولد بعضی از بیماری ها انجام می گیرد.این نکته قابل توجه است که نقش مراکز مشاوره ژنتیک در کاهش بیماریهای ژنتیکی به چه اندازه است؟در این فصل تلاش گردیده ابتدا ، در قالب طرح مسئله موضوع بررسی شود در ادامه اهمیت موضوع و اهداف بیان شده است.

1-1)بیان مسئله

ازدواج خویشاوندی و یا پیوند میان دو فرد دارای دست کم یک نیای مشترک، یکی از اشکال ازدواج در بیشتر مناطق شمال آفریقا، آسیای مرکزی و غربی و آسیای جنوبی می باشد (عباسی شوازی و ترابی، 1385: 120).این الگوی ازدواج از لحاظ فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی در بین کشورها و حتی در داخل یک کشور متفاوت است. همچنین در میان گروههای قومی – مذهبی تفاوتهای آشکاری دیده می شود. در واقع می توان بیان داشت که این الگوی ازدواج با توجه به عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی هر کشور و هر منطقه ای متفاوت است. ازدواج خویشاوندی در استانهای مختلف نیز تفاوتهای معنی داری را نشان می دهد. در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی تمایل به ازدواج خویشاوندی به هیچ وجه به کشورهای اسلامی محدود نیست. ازدواج فرزندان عمو، عمه، دایی و خاله همچنین، در بعضی جوامع مسیحی، یهودی و در بین زرتشتیان رایج است. ازدواج عمو با دختر برادر در بین جوامع کلیمی وجود دارد. ولی در اسلام ومسیحیت این نوع ازدواج منع شده است(فرهود[1]،1991: 1).

شیوع ازدواج خویشاوندی در ایران در مناطق شهری و روستایی متفاوت است، که در مناطق شهری از حدود 24 تا 64 درصد متغیر است. طبق مطالعات انجام شده قومیت نیز در شیوع ازدواج خویشاوندی نقش دارد به طوری که در بین قوم بلوچ 59 درصد ازدواجها و در بین آذری ها 38 درصد ازدواجها خویشاوندی می باشد(فرهود،1991: 7).فراوانی ازدواجهای خویشاوندی در بین مسلمانان بیشتر از مسیحیان گزارش شده است(کلات[2]،1988: 188).همچنین در بین گروههای شیعه و سنی نیز تفاوتهای آشکاری دیده می شود.

تا یک قرن اخیر به دلیل اینکه بشر عوامل بیماریزا را نمی شناخت این نوع ازدواج ها نه تنها معضل نبود، بلکه یک امر مطلوب به شمار می آمد. با پیشرفت و بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و مبارزه با بیماری های عفونی ،مرگ و میر کودکان کاهش یافته و منجر به افزایش اهمیت بیماریهای ژنتیک در جامعه شد.در حال حاضر انتقال بیماریها از بیماریهای عفونی به سمت بیماریهای ارثی و ژنتیکی می باشد. در این میان نقش ژنتیک اجتماعی در بررسی تاثیرات شهرنشینی، مدرنیزه شدن،کنترل جمعیت و نیز تمایل به داشتن خانواده های کوچکتر در میزان شیوع بیماریهای اتوزومال مغلوب[3] مهم به نظر میرسد(اکرمی،1385: 359).

در واقع می توان بیان کرد که با پیشرفت علم ژنتیک مشخص شد که ازدواج خویشاوندی یکی از عوامل مهم بیماریهای ارثی است. ازدواج های فامیلی نه تنها، احتمال مبتلا شدن فرزندان به بیماریهای ارثی را افزایش می دهد بلکه باعث ازدیاد این بیماریها و ژنهای بیماری زا در نسل های آینده می شود. بر اساس آمارهای جهانی سه تاچهار درصد مرگ و میر نوزادان به دلیل اختلالات ژنتیکی رخ می دهد. خطر ایجاد بیماری مادرزادی در هر حاملگی در جمعیت عادی حدود 2.5 درصد می باشد(اکرمی،1385: 360).

همچنین تحقیقات مختلف بیانگر این مطلب است که میزان معلولیت، خطر مرده زایی و مرگ نوزادان و ناهنجاری های مادرزادی در ازدواج های فامیلی بسیار بیشتر از ازدواج های غیر فامیلی است(کمیلا[4]،1999: 518). به عبارت دیگر می توان گفت احتمال تولد کودک معلول در ازدواج های فامیلی دو تاسه برابر ازدواج های غیر فامیلی است.

در حال حاضر ازدواج های فامیلی در بعضی از کشورهای پیشرفته و صنعتی ممنوع شده است. در کشورهای غربی امروزه مشکلی به نام ازدواج های همخونی و عوارض ناشی از آن وجود ندارد (سروری، 1374). ولی قابل ذکر است که شیوع این نوع ازدواج در کشورهای در حال توسعه بالاست. در ایران نیز اینگونه ازدواج ها شیوع بالایی دارد. نتایج تحقیقات گیونز و هیرشمن[5] نشان می دهد که 40 درصد ازدواج ها از نوع خویشاوندی است(عباسی شوازی وترابی، 1385: 121).

 نتایج بررسی سعادت وهمکاران(2004) نیز نشان می دهد که در حدود 6/38 درصد ازدواج ها در ایران خویشاوندی و در حدود 9/27 درصد آنها از نوع خویشاوندی درجه اول[6] بوده اند.

با توجه به این مطلب که ازدواج خویشاوندی در ایران به عنوان یک الگوی ازدواج هنوز پایدار است و ممکن است به دلایل گوناگون در آینده نیز ادامه داشته باشد، لذا با شناخت ابعاد مختلف این پدیده به ارائه راهکارهای عملی و کاربردی در جهت کاهش ازدواج های خویشاوندی پرخطر و در نتیجه کاهش ناهنجاریها و بیماریهای ژنتیکی کودکان گامی موثر برداریم.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.